Nhắc đến nền kinh tế hùng mạnh luôn gắn liền các chỉ số chứng khoán đất nước đó. Phố Wall quá nổi tiếng với Sở giao dịch Chứng khoán New York nơi có vốn hóa 22,8 tỷ USD lớn nhất toàn cầu, Sở chứng khoán Nasdaq vốn hóa 16,2 tỷ USD - nơi đi đầu đưa công nghệ vào giao dịch đầu tiên trên thế giới. Nhưng cái nôi hình thành thị trường chứng khoán không phải Mỹ, mà ở quốc gia nào?

Sở Chứng khoán đầu tiên sinh ra ở Cảng biển

Châu Âu là lục địa già phát triển và thịnh vượng sớm hơn tất cả các châu lục còn lại. Bỉ - quốc gia có vị trí chiến lược giao thương của toàn châu Âu, năm 1400 Thành phố Antwerp của Bỉ đã đã trở thành trung tâm thương mại quốc tế sôi động. Tại đây manh nha hình thành lên cơ sở giao dịch của các thương nhân tụ tập buôn bán hàng hóa trong tòa nhà người đàn ông Van der Beurze.

Hà Lan và nhiều quốc gia láng giềng khác (Pháp, Đức và Luxembourg) có các hoạt động giao thương với Quốc gia Bỉ tại cảng Biển, nhưng mỗi khi chèo thuyền đến các hàng hóa trên tàu luôn đối mặt với rủi ro về thời tiết, hải tặc. Do vậy, để giảm thiểu rủi ro, các chủ tàu đã hùn tiền từ các nhà đầu tư cho các chuyến đi cùng nhau chia sẻ quyền lợi, hoặc san sẻ rủi ro nếu gặp phải. Có rất nhiều các chuyến hàng sẽ được hoạt động như vậy, được thực hiện chia chác theo từng chuyến.

Thực tế, có rất nhiều chuyến hàng bị gặp nạn trên biển, và tài sản của chủ tàu ở quê nhà sẽ bị tịch thu. Để hạn chế những mặt trái tác động tiêu cực mỗi khi tàu gặp sự cố, năm 1600 Công ty Đông Ấn ra đời với bởi các thương nhân người Anh đến từ London, công ty này có nhiệm vụ giao thương với các quốc gia Ấn Độ Dương và chịu trách nhiệm giới hạn theo số tiền thành viên góp vốn vào.

Đến năm 1602, Sở giao dịch Chứng khoán Amsterdam ra đời, và Cổ phần Công ty Đông Ấn Hà Lan chính thức giao dịch. Cổ phiếu của Công ty Đông Ấn Hà Lan là cổ phiếu đầu tiên trên thế giới được giao dịch.

Cổ phiếu đầu tiên trên thế giới được giao dịch như thế nào?

Việc góp vốn đầu tư và các chuyến tàu chính bằng cách mua các giấy tờ viết tay do Công ty Đông Ấn Hà Lan ghi nhận. Việc trao đổi các thương nhân giấy tờ viết tay này diễn ra sôi nổi ở bất kỳ đâu, có thể tại cảng biển, hoặc nhà hàng, hay quán café… Vì ban đầu, chưa có sàn tập trung nên các thương nhân thương trao đổi với nhau qua một trung gian môi giới. Các môi giới này thường là Chủ quán cafef, hay nhà hàng nơi họ có thể nắm bắt thông tin nhu cầu Mua – Bán cổ phần Công ty Đông Ấn Hà Lan.

Các thương nhân giao dịch đã đưa ý tưởng này về Amsterdam và các thành phố khác. Sản phẩm sơ khai chỉ là các giao dịch bằng miệng, rồi bằng giấy biên nhận các món nợ của các thương nhân với nhau, sau đó là món nợ của các tổ chức chính phủ, công ty và cá nhân khác. Sau này, nó được là cổ phiếu hay gọi là giấy tờ có giá.

Sở giao dịch chứng khoán Amsterdam thời bấy giờ đã cho phép giao dịch cổ phiếu, trái phiếu chính phủ. Sự đổi mới liên tục, Amsterdam đã cho phép giao dịch phái sinh: Bán khống cổ phiếu, hoán đổi nợ - cổ phiếu… tiền đề cho các Sở giao dịch chứng khoán lớn sau này diễn ra trên khắp thế giới.

Làm giá cổ phiếu xuất hiện từ khi Thị trường chứng khoán ra đời

Nhận thấy sự béo bở và kẽ hở có thể thu lợi nguồn tài chính khổng lồ. Các thương nhân và Nhà đầu tư thời bấy giờ liên tục đưa các cổ phiếu khác niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán. Công ty South Seas (SSC), được thành lập huy động vốn cho chuyến hàng trên con tàu đi Ấn Độ Dương, Cổ phiếu SSC được chào bán ngay sau 1 đêm, các Nhà đầu tư đã như thiêu thân mua cổ phiếu SSC, khiến giá cổ phiếu này tăng phi mã. Có thể liên tưởng đến 2 cổ phiếu đầu tiên niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam năm 2000 là REE và SAM. Vài ngày sau, SSC đã huy động được số tiền lớn lên tới hàng nghìn Bảng Anh.

Thấy việc, SSC có thể huy động vốn một cách vô cùng dễ dàng và nhanh chóng, hàng loạt các doanh nghiệp khác cũng thành lập và chào bán cổ phiếu chưa đủ điều kiện hợp pháp. Vì lòng tham, các Nhà đầu tư vốn đã lao vào mua bất chấp. Tạo nên cuộc hỗn loạn thị trường tài chính, bấy giờ chính phủ Anh đã phải ra lại các hệ thống pháp luật quản lý chặt chẽ việc phát hành cổ phiếu của các công ty, đưa ra các điều kiện để có thể hạn chế đầu cơ, và nguy cơ đổ vỡ hệ thống tài chính.

Chúng ta có thể thấy, Sự ra đời của Sở giao dịch Chứng khoán Amsterdam đã tạo nên một bước ngoặt lịch sử cho nền tài chính toàn cầu sau này. Sở giao dịch Chứng khoán London (LSSE); Sở giao dịch chứng khoán New York (NYSE); Sở giao dịch chứng khoán Nasdaq… lần lượt ra đời.