Có hai lý do diễn giải cho sự thực tế rằng những chuyên gia tài chính có thể có kết quả đầu tư chứng khoán tệ hơn những nhà đầu tư nghiệp dư. Tuy nhiên, việc này không phải là một điều hoàn toàn ngạc nhiên.

Điểm đầu tiên là kết quả đầu tư chứng khoán bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, trong đó có yếu tố rủi ro và may mắn, không phụ thuộc vào trí thông minh hay sự nỗ lực. Những chuyên gia tài chính có thể có nhiều kiến thức và kinh nghiệm, nhưng họ không thể kiểm soát được những yếu tố này.

Thứ hai, đầu tư chứng khoán không phải là một lĩnh vực khoa học nơi chỉ có những con số khô khan. Đó là một kỹ năng mềm, hay cách chúng ta đối diện với vấn đề hơn là những gì mà chúng ta biết. Những nhà đầu tư nghiệp dư có thể có ưu thế vì họ có thể có cảm nhận và sự hiểu biết về thị trường, cũng như có thể có khả năng đưa ra quyết định tốt hơn những chuyên gia tài chính chỉ dựa trên các chỉ số thị trường.

Vì vậy, việc đầu tư chứng khoán không phải là việc đơn giản và không có công thức chính xác nào để đạt được thành công. Tuy nhiên, hiểu rõ các yếu tố có thể ảnh hưởng đến kết quả đầu tư và cách xử lý chúng là điều rất quan trọng. Điều này sẽ giúp nhà đầu tư có thể tránh được những sai lầm đắt giá trong quá trình đầu tư.

Nhưng đâu là những yếu tố có thể ảnh hưởng đến kết quả đầu tư chứng khoán? Để đạt được lợi nhuận từ đầu tư chứng khoán, nhà đầu tư cần phải hiểu và nắm vững các yếu tố kinh tế, chính trị và xã hội. Những yếu tố này sẽ ảnh hưởng đến mức độ tăng trưởng của các công ty, ngành và thậm chí cả nền kinh tế. Việc lựa chọn cổ phiếu đúng cũng rất quan trọng. Ngoài ra, những kiến thức về phân tích kỹ thuật và phân tích cơ bản cũng cần thiết.

Giống như câu nói của bậc vĩ nhân Napoleon "Thiên tài là người có thể làm những việc bình thường khi tất cả những người xung quanh anh ta đều đánh mất lý trí."

Chính vì thế, hiểu rõ các trạng thái sai lầm trong đầu tư chứng khoán sẽ giúp chúng ta quản trị cảm xúc tốt hơn để đưa ra những quyết định tài chính chuẩn xác. Trong bài viết này chúng tôi sẽ giải thích cho các bạn một số lỗi tâm lý khi đầu tư chứng khoán, bao gồm việc quá tin tưởng vào một doanh nghiệp, không đưa ra quyết định đúng lúc, quá lo lắng khi thị trường giảm giá và quá tự tin khi thị trường tăng giá.

Thiên tài là người có thể làm những việc bình thường khi tất cả những người xung quanh anh ta đều đánh mất lý trí.”

Tâm lý sợ lỗ - lỗi tâm lý khi đầu tư chứng khoán

Đầu tư không phải là việc quan trọng là bạn đúng bao nhiêu lần và sai bao nhiêu lần, mà là việc quan trọng là khi bạn đúng thì bạn được bao nhiêu và khi bạn sai thì bạn mất bao nhiêu. Điều quan trọng không phải là đúng hay sai, mà hơn cả là trong những tình huống khác nhau, bạn có thể tìm cách tối đa hóa lợi ích của mình.

Đối với những nhà đầu tư mới tham gia thị trường, rất dễ để rơi vào tâm lý lãi được ít nhưng lại bán ngay, trong khi lỗ thì cố gắng giữ đến khi có cơ hội về bờ. Việc giải thích cho trạng thái tâm lý này có nhiều lý do, trong đó một trong những lý do lớn nhất là do chúng ta luôn cố chấp với cái tôi của mình và không chấp nhận rằng mình đã sai, mình đã không tuân thủ kế hoạch.

Một trong những sai lầm tâm lý đầu tiên mà nhiều nhà đầu tư thường mắc phải được nhà quản lý quỹ huyền thoại Peter Lynch ví von như việc nhổ hoa trong vườn để trồng cỏ dại. Đó là việc họ quá sợ mất tiền nên không dám đầu tư vào các cổ phiếu mới hoặc các lĩnh vực khác nhau. Tuy nhiên, điều này có thể dẫn đến sự hạn chế của kết quả đầu tư. Vì vậy, hãy cân nhắc một cách cẩn thận trước khi quyết định đầu tư và không sợ thất bại.

Để tránh rơi vào tình trạng này, bạn nên xem đầu tư như một trò chơi dài hạn, không phải là một trò chơi ngắn hạn. Bạn cần phải có chiến lược đầu tư rõ ràng và cần phải tuân thủ kế hoạch đó. Việc đầu tư không chỉ là việc mua và bán, mà còn là việc nghiên cứu và phân tích thị trường. Hãy dành thời gian để học hỏi và hoàn thiện khả năng phân tích của mình, để có thể ra quyết định đúng đắn trong các tình huống khác nhau. Ngoài ra, bạn cũng cần phải có kiên nhẫn và sẵn sàng chấp nhận các rủi ro trong quá trình đầu tư, vì chỉ có như vậy mới có thể đạt được thành công dài hạn.

Bên cạnh đó, những khoản đầu tư thất bại cũng có thể giúp bạn tích lũy những bài học quý giá, giúp bạn học hỏi và trau dồi kinh nghiệm đầu tư của mình. Nó cũng giúp bạn hiểu thêm về chính bản thân mình, để từ đó có thể cải thiện và nâng cao hiệu quả đầu tư của mình trong tương lai.

Vì vậy lỗ không đáng sợ quan trọng hơn là bạn đối diện với các khoản lỗ như thế nào có trung thực với chính bản thân để rút ra bài học cho mình hay không, hay bạn chỉ giữ lại những cảm giác cay cú, và đổ lỗi cho số phận.

Tâm lý đám đông - lỗi tâm lý khi đầu tư chứng khoán

Khi đầu tư chứng khoán, chúng ta rất dễ mắc phải hiệu ứng tâm lý đám đông, trong đó một trong những biểu hiện phổ biến nhất là trạng thái FOMO (Fear of Missing Out). Trong khi FOMO có thể khiến nhà đầu tư cảm thấy bị áp đặt bởi tâm lý sợ bỏ lỡ một điều gì đó khi đứng ngoài xu hướng của đám đông, điều này cũng có thể dẫn đến việc mua vào các cổ phiếu với giá cao hơn so với giá trị thực của chúng, do nhu cầu mua vào của những người khác. Ngoài ra, FOMO còn có thể khiến nhà đầu tư bỏ qua các cơ hội đầu tư khác, có thể mang lại lợi nhuận tốt hơn, vì họ tập trung quá nhiều vào một cổ phiếu hoặc một ngành công nghiệp nhất định, thay vì phân tán rủi ro.

Lỗi tâm lý khi đầu tư chứng khoán - tâm lý đám đông

Một ví dụ phổ biến về tình huống này là khi bạn có một nhóm bạn đầu tư vào cổ phiếu. Trong nhóm, một người mua Cổ phiếu A và kiếm được lợi nhuận 20%. Sau đó, từng người trong nhóm mua cổ phiếu đó một cách lần lượt, và bạn là người duy nhất chưa mua nó. Lúc này, giá cổ phiếu đã cao so với triển vọng của nó, nhưng bạn vẫn mua nó vì tất cả bạn bè của bạn đã mua. Thường thì, lúc này giá cổ phiếu sẽ bắt đầu đảo chiều.

Trên một khía cạnh khác, nếu bạn là người duy nhất trong nhóm không nắm giữ cổ phiếu này, khi bạn thấy bạn bè của mình kiếm được lợi nhuận, bạn có thể cảm thấy tội lỗi và đổ lỗi cho chính mình vì "thất bại" khi không mua cổ phiếu đó. Tuy nhiên, trong đầu tư chứng khoán, so sánh thành công của bạn với thất bại của người khác không mang lại nhiều lợi ích. Thay vì vậy, bạn có thể nghĩ rằng, lần tới khi bạn bè của bạn mua cổ phiếu này, bạn sẽ chắc chắn mua nó và thường thì, kết quả sẽ trái ngược với những gì bạn mong đợi.

Để tránh rơi vào cạm bẫy tâm lý, nhà đầu tư chứng khoán cần phải xây dựng cho mình một phương pháp đầu tư hợp lý và có tính độc lập cao. Điều này đảm bảo rằng quyết định đầu tư của họ đáp ứng được mục tiêu đầu tư và không bị ảnh hưởng bởi những yếu tố khác như tâm lý hay thông tin sai lệch. Để làm được điều này, nhà đầu tư có thể tham khảo nhiều nguồn thông tin khác nhau, từ đó đưa ra được những quyết định đầu tư chính xác hơn.

Bên cạnh đó, việc kiểm soát cảm xúc cũng rất quan trọng trong đầu tư chứng khoán. Điều này đảm bảo rằng nhà đầu tư đưa ra những quyết định đầu tư dựa trên các yếu tố kỹ thuật và cơ bản, chứ không bị ảnh hưởng bởi những cảm xúc như sợ hãi hay tham lam. Để kiểm soát cảm xúc, nhà đầu tư có thể thực hành thường xuyên, đọc sách, tham gia các cuộc thảo luận với các chuyên gia hoặc tìm kiếm lời khuyên từ những người có kinh nghiệm trong lĩnh vực đầu tư chứng khoán.

Tâm lý lười biếng - Lỗi tâm lý khi đầu tư chứng khoán

Người ta thường có xu hướng lười biếng trong nhiều việc, và đầu tư chứng khoán cũng không phải là ngoại lệ. Tuy nhiên, đó không có nghĩa là chúng ta không cần phải tìm hiểu kỹ về thị trường này. Thực tế, nhiều nhà đầu tư tham gia thị trường chứng khoán chỉ cần nghe người khác báo mua hay bán là đặt lệnh mua bán với giá trị lớn ngay lập tức.

Điều này khác hoàn toàn với việc mua nhà hay mua ô tô, khi chúng ta cần dành thời gian để nghiên cứu và tìm hiểu kỹ trước khi quyết định mua, thời gian này có thể lên đến một đến hai tháng trước khi mua. Điều này đều có thể do chứng khoán là loại tài sản vô hình, mà chúng ta không thể cảm nhận được vật lý như ô tô hay nhà cửa.

Lỗi tâm lý khi đầu tư chứng khoán - Lười biếng trong đầu tư

Để khắc phục tình trạng này, chúng ta cần nhớ rằng chứng khoán không chỉ là một tờ giấy, mà nó đại diện cho quyền sở hữu của chúng ta với một công ty. Giá cổ phiếu sẽ phản ánh giá trị của công ty phát hành, do đó, chúng ta cần phải tìm hiểu kỹ về nền kinh tế và triển vọng kinh doanh của công ty trước khi quyết định đầu tư.

Một cách khác để tránh những rủi ro trong đầu tư chứng khoán là nghiên cứu các tài liệu nước ngoài và áp dụng vào thị trường chứng khoán Việt Nam. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng các thị trường chứng khoán khác nhau có trình độ phát triển khác nhau, nếu áp dụng một cách máy móc mà không hiểu rõ bản chất vấn đề, có thể dẫn đến những khoản thua lỗ không đáng có. Do đó, chúng ta cần phải tìm hiểu kỹ trước khi áp dụng bất kỳ chiến lược đầu tư nào.

Bá Minh - Digi Invest