Chứng khoán phái sinh là một loại công cụ tài chính tương lai, được tạo ra từ giá trị cơ bản của một tài sản chứng khoán. Trong bài viết này, Digi Invest sẽ chia sẻ cho quý nhà đầu tư những kiến thức bổ ích về chứng khoán phái sinh, các loại hợp đồng phái sinh đang được giao dịch phổ biến trên thị trường chứng khoán Việt Nam, từ đó nhà đầu tư có cái nhìn toàn diện để nắm bắt và tận dụng cơ hội từ những công cụ tài chính này.

1. Chứng khoán phái sinh là gì?

Thuật ngữ phái sinh dùng để chỉ bản chất của chứng khoán phái sinh, đó là một loại chứng khoán hay một dạng hợp đồng tài chính mà giá trị của nó phụ thuộc vào tính chất giao kèo của hợp đồng trên một tài sản cơ sở khác, một nhóm tài sản hoặc chỉ số nào đó. Hợp đồng phái sinh được thiết lập bởi hai hoặc nhiều bên trên sàn giao dịch hoặc thị trường phi tập trung (OTC). Những tài sản cơ sở hay được dùng cho hợp đồng dạng phái sinh gồm: cổ phiếu, trái phiếu, hàng hóa, tiền tệ, lãi suất và chỉ số thị trường. Giá trị của hợp đồng phái sinh cũng biến động cùng với giá trị của tài sản cơ sở.

Chứng khoán phái sinh là gì?

Những chứng khoán tài chính này thường được sử dụng để tiếp cận một số thị trường nhất định và có thể được giao dịch để phân tán rủi ro. Các công cụ phái sinh có thể được sử dụng để giảm thiểu rủi ro (phòng ngừa rủi ro) hoặc chấp nhận rủi ro với kỳ vọng phần thưởng tương xứng (đầu cơ). Các công cụ phái sinh có thể chuyển rủi ro (và phần thưởng đi kèm) từ người không thích rủi ro sang người tìm kiếm rủi ro

2. Các loại hợp đồng phái sinh.

Nhìn chung hợp đồng phát sinh có 4 loại chính như sau:

• Hợp đồng tương lai (futures contract) là việc thỏa thuận giữa các bên về việc thực hiện trao đổi một loại tài sản theo mức giá được ấn định và một thời điểm xác định cho tương lai. Các nhà giao dịch sử dụng hợp đồng tương lai để phòng ngừa rủi ro hoặc đầu cơ giá của một tài sản cơ sở. Các bên liên quan có nghĩa vụ thực hiện cam kết mua hoặc bán tài sản cơ sở.

Hợp đồng tương lai là gì?

• Hợp đồng kỳ hạn (forward contract) là một hợp đồng trong đó một người mua và một người bán chấp thuận thực hiện một giao dịch hàng hóa với khối lượng xác định trong tương lai với một mức giá đã được thỏa thuận ở thời điểm hiện tại. Hàng hóa ở đây có thể là bất kì thứ hàng hóa nào: từ nông sản, tiền tệ cho tới các chứng khoán.

Hợp đồng kỳ hạn là gì?

• Hợp đồng quyền chọn (Options) là quyền của các nhà đầu tư (nhưng không phải là nghĩa vụ) được mua hay bán một số lượng cổ phiếu nhất định theo một mức giá đã xác định trước. Hợp đồng quyền chọn cho phép người mua nắm giữ nó được mua (nếu là quyền chọn mua) hoặc được bán (nếu là quyền chọn bán) một khối lượng hàng hoá cơ sở nhất định tại một mức giá xác định và trong một thời gian nhất định. Các hàng hoá cơ sở này có thể là: cổ phiếu, trái phiếu…Sự khác biệt chính giữa hợp đồng quyền chọn và hợp đồng tương lai là với hợp đồng quyền chọn, người mua không bắt buộc phải thực hiện thỏa thuận mua hoặc bán. Đó chỉ là một lựa chọn chứ không phải là một nghĩa vụ như hợp đồng tương lai. Giống như hợp đồng tương lai, hợp đồng quyền chọn có thể được sử dụng để phòng ngừa rủi ro hoặc đầu cơ giá của tài sản cơ sở.

Sự khác biệt chính giữa hợp đồng quyền chọn và hợp đồng tương lai

• Hợp đồng hoán đổi (swaps contract) là là dạng thỏa thuận giữa hai bên về việc thanh toán định kỳ hoặc trao đổi các luồng tiền trong tương lai theo phương thức và thời gian xác định. Hợp đồng hoán đổi có hiệu lực từ ngày khởi đầu (ngày định giá) đến ngày kết thúc (ngày đáo hạn). Hợp đồng hoán đổi còn là việc bán một ngoại tệ nhưng đồng thời ký hợp đồng mua lại nó vào một thời điểm nào đó trong tương lai; hoặc mua một ngoại tệ nhưng đồng thời lại ký hợp đồng bán lại nó vào một thời điểm nào đó trong tương lai. Mục tiêu của các hợp đồng loại này là cung cấp khối lượng phương tiện thanh toán cần thiết cho nền tài chính quốc tế.

3. Ưu và nhược điểm của chứng khoán phái sinh

3.1. Ưu điểm

• Đa dạng danh mục đầu tư, phù hợp với khả năng của nhà đầu tư.
• Khả năng thanh khoản cao, linh hoạt
• Cơ hội kiếm lời lớn trước sự biến động của thị trường nếu như nhà đầu tư có quyết định đầu tư đúng đắn, linh hoạt.
• Nhà đầu tư sử dụng chứng khoán phái sinh để bảo vệ các tài sản đầu tư khác trước sự biến động của thị trường cũng như hạn chế rủi ro trong danh mục đầu tư.

3.2. Nhược điểm

• Chứng khoán phái sinh có mức độ rủi ro cao hơn các loại tài sản khác.
• Giá trị của chứng khoán phái sinh dễ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bên ngoài như tâm lý thị trường và rủi ro thị trường.
• Nhạy cảm với yếu tố cung-cầu.
• Chi phí giao dịch chứng khoán phái sinh thường cao hơn so với các tài sản khác.

Nguồn: https://www.investopedia.com/terms/d/derivative.asp